Postępowanie mandatowe

W związku z szeregiem pytań dotyczących postępowania mandatowego, poniżej chciałbym przedstawić najważniejsze kwestie związane z tym postępowaniem, które pozwolą odpowiedzieć na pytanie czy przyjmować mandat, czy też odmówić jego przyjęcia. Odpowiadając na to pytanie autor ogranicza się jedynie do uregulowań zawartych w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 roku Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz w ustawie z dnia 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń.

Postępowanie mandatowe charakteryzuje się umiarkowanym formalizmem polegającym na tym, że nie wydaje się decyzji o jego wszczęciu, czynności nie są protokołowane, organ ujawniający popełnione wykroczenie jest również uprawniony do nałożenia grzywny, a co najważniejsze brak jest środków zaskarżenia.

Co do zasady postępowanie prowadzi Policja, oraz inne organy, gdy otrzymują takie uprawnienie w przepisach szczególnych. Aktualnie policjanci uprawnieni są do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego za wszystkie wykroczenia, które podlegają ściganiu w zakresie ich działania.

Maksymalna wysokość grzywny jaką można nałożyć w drodze mandatu karnego to kwota 500 złotych, chyba że czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach zawartych w Kodeksie wykroczeń – wtedy grzywna może być wymierzona w kwocie do 1000 złotych.

Przykładem zbiegu wykroczeń jest sytuacja, w której nocą sprawca rozbija kamieniami latarnię uliczną, a jednocześnie wywołanym w ten sposób hałasem (hukiem rozbijanego klosza) zakłóca spoczynek nocny mieszkańców pobliskich domów. Jego czyn wypełnia znamiona z art. 124 § 1 i z art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń (art. 51 § 2 Kodeksu wykroczeń, gdy czyn miał charakter chuligański lub sprawca działał pod wpływem alkoholu), a wtedy sąd stosuje wobec sprawcy przepis przewidujący karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie  orzeczeniu środków karnych także na podstawie innych naruszonych przez sprawcę przepisów.

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia przewiduje jeszcze, iż w postępowaniu mandatowym:

• w których oskarżycielem publicznym jest właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy albo właściwy organ Inspekcji Transportu Drogowego lub Policji w zakresie obowiązków lub warunków przewozu drogowego wymienionych w załączniku nr 1 i 2 do ustawy z dnia 6 września 2001 roku o transporcie publicznym można nałożyć grzywnę w wysokości do 2.000 złotych;
• w sprawach o czyny określone w art. 54-56 i art. 57a ustawy z dnia 20 marca 2009 roku o bezpieczeństwie imprez masowych można nałożyć grzywnę w wysokości do 2000 złotych;
• jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnia w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie, właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł.

Należy zwrócić uwagę, iż brak jest uregulowania dotyczącego minimalnej wysokości grzywny jaką można nałożyć w postępowaniu mandatowym, co pozwala przyjąć, iż jest to kwota 20 złotych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (przepis, który został naruszony przez sprawcę).

Grzywnę można nałożyć w postępowaniu mandatowym tylko wtedy, gdy:

• schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia (do 14 dni od daty ujawnienia czynu);
• stwierdzono popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy, a nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu (do 90 dni od daty ujawnienia czynu);
• stwierdzono popełnienie wykroczenia za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu (do 180 dni od daty ujawnienia czynu).

Funkcjonariusz nakładający grzywnę zobowiązany jest do:

• określenia jej wysokości;
• określenia wykroczenia zarzucanego sprawcy;
• poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy.

I Przyjmujemy mandat

W sytuacji, gdy przyjęliśmy mandat to możliwość „odwołania się” od niego ogranicza się jedynie do kilku sytuacji. Jak wspomniano na wstępie, ukarany nie może zaskarżyć prawomocnego mandatu, co sprowadza się do tego, iż nie będzie podstaw do uchylenia prawomocnego mandatu karnego gdy:

• ukarany sprawca wykroczenia kwestionuje swoją winę (uważa, iż nie popełnił wykroczenia, za które został ukarany);
• czyn, za który nałożono grzywnę, powinien zostać zakwalifikowany z innego przepisu Kodeksu wykroczeń,
  niż to uczynił organ mandatowy;
• mandat został nałożony przez nieuprawnionego funkcjonariusza;
• wymierzono grzywnę rażąco surową nieuwzględniającą sytuacji majątkowej sprawcy, jego możliwości zarobkowych oraz warunków osobistych i rodzinnych.

Uchylić prawomocny mandat można jedynie w terminie 7 dni od daty jego wystawienia wtedy, gdy:

• grzywnę nałożono za czyn niebędący wykroczeniem;
• grzywnę nałożono na osobę, która popełniła wykroczenie  przed ukończeniem 17 lat;
• grzywnę nałożono na osobę, która działała w obronie koniecznej, stanie wyższej konieczności lub była niepoczytalna;
• grzywnę nałożono za wykroczenie, za które należałoby orzec środek karny;
• grzywnę nałożono w wysokości powyżej 500 złotych, bądź za zbieg wykroczeń powyżej 1000 złotych, ale jedynie w części przekraczającej te kwoty.

Prawomocny mandat można również uchylić w każdym czasie na wniosek ukaranego, jeżeli:

• Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowana umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego została nałożona grzywna w postępowaniu mandatowym;
• potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Sąd właściwy do rozpoznania sprawy rozstrzyga na posiedzeniu wniosek o uchylenie prawomocnego mandatu. Jeżeli dojdzie do jego uchylenia, sprawa trafia do organu mandatowego, który po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających może skierować wniosek o ukaranie do sądu.

II Odmawiamy przyjęcia mandatu karnego

W przypadku, gdy osoba na którą miała zostać nałożona grzywna w drodze mandatu karnego, odmawia jego przyjęcia, funkcjonariusz występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. Sprawa podlega wówczas rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Właściwym do rozpoznania sprawy jest co do zasady sąd, w okręgu którego popełniono wykroczenie. Jeżeli zarzucono popełnienie wykroczenia w związku z meczem wyjazdowym i obwiniony (po skierowaniu wniosku o ukarania do sądu właściwego miejscowo) zgłosi np. 30 świadków z Katowic lub okolic to można spróbować, powołując się na zasadę ekonomii procesowej, przenieść postępowanie do Sądu właściwego np. ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego i świadków.

W postępowaniu toczącym się na zasadach ogólnych nie mamy żadnych ograniczeń więc możemy zarówno kwestionować swoją winę, jak również wskazywać uchybienia formalne dotyczące naszej sprawy.

Sąd skazując za popełnione wykroczenie może wymierzyć karę, jeżeli ustawa tak stanowi:

• aresztu (od 5 d0 30 dni);
• ograniczenia wolności (1 miesiąc);
• grzywnę (od 20 złotych do 5000 złotych);
• naganę.

Przykładem może być sytuacja, w której osoba bierze udział w zgromadzeniu posiadając  przy sobie materiały pirotechniczne  w postaci racy (lub je odpalając). Art. 52 § 1 pkt 5 Kodeksu wykroczeń przewiduje za ten czyn karę aresztu do 14 dni, karę ograniczenia wolności albo karę grzywny. Funkcjonariusz Policji za ten czyn może wymierzyć maksymalnie karę grzywny do 500 złotych. Sąd natomiast, może orzec bądź karę aresztu do 14 dniu, bądź karę ograniczenia wolności albo karę grzywny do 5000 złotych. Pokazuje to sytuację, w której czyn może zostać surowiej ukarany przez Sąd niż przez policjanta, aczkolwiek z doświadczenia należy wspomnieć, iż nie zdarzają się sytuację w której odmawiając przyjęcia mandatu, sąd wymierza karę inną niż kara grzywny. Niestety może się zdarzyć, gdy kara grzywny zostaje wymierzona w wysokości wyższej niż proponowana w drodze mandatu karnego (ograniczeniem jest tu maksymalna kara grzywny przewidziana za dane wykroczenie).

Kolejną kwestią są koszty postępowania sądowego, na które składają się wydatki i opłaty.
W orzeczeniu kończącym postępowanie sąd obciąża obwinionego:

a) zryczałtowanymi wydatkami postępowania (przykładowo):

• za postępowanie zwyczajne – 100 złotych;
• za postępowanie nakazowe – 50 złotych;
• za badanie chemiczne krwi lub moczu – 60 złotych;

b) opłatą:

• kara grzywny – opłata w wysokości 10% jej wartości nie mniej niż 30 złotych
• kara ograniczenia wolności – 30 złotych;
• kara aresztu – 30 złotych.

III Wnioski

Jeżeli kwestionujemy swoją winę, i możemy to udowodnić przed sądem, bądź dostrzegamy inne uchybienia, to w żadnym wypadku nie możemy zgodzić się na przyjęcie mandatu. Odmawiając jego przyjęcia, należy jak najszybciej zabezpieczyć dowody przemawiające na naszą korzyść (dane świadków, nagrania z monitoringu itp. itd.) Niestety należy przygotować jak najwięcej argumentów, bo w starciu z zeznaniami policjantów, co do zasady stoimy na przegranej pozycji. Ponadto należy pamiętać, iż karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok, a jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu.