W zakładzie pracy miała miejsce kontrola prawidłowości i rzetelności obliczania oraz odprowadzania składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Niestety przeprowadzona kontrola wykazała nieprawidłowości, w wyniku których zaniżono stosowne składki o łączną kwotę kilkudziesięciu tysięcy złotych. Pracodawca zastanawia się teraz, kto powinien zapłacić te zaległości do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Czy pracownik powinien partycypować w tym obowiązku zapłaty? Przecież składki na ubezpieczenie obciążają także pracownika.
Przed udzieleniem odpowiedzi na te pytania należy przybliżyć obowiązujące w chwili obecnej przepisy prawa regulujące zasady odprowadzania składem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Zgodnie z art. 4 §pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pracodawca jest płatnikiem składek w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca
z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Z kolei zgodnie z art. 36 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych, a obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych należy do płatnika składek. Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia emerytalne pracowników finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek. Zgodnie z art. 16 ust. 1b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia rentowe osób, o których mowa w ust. 1 i 1a, finansują z własnych środków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru ubezpieczeni i w wysokości 6,5% podstawy wymiaru płatnicy składek. Zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenie chorobowe pracowników podlegających temu ubezpieczeniu finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni. Z kolei zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenie wypadkowe pracowników finansują w całości, z własnych środków, płatnicy składek.
Zgodnie z art. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za ubezpieczonych będących pracownikami obliczają, rozliczają
i przekazują co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w całości płatnicy składek. Płatnicy składek obliczają części składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe finansowane przez ubezpieczonych i po potrąceniu ich ze środków ubezpieczonych przekazują do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Mając powyższe przepisy na uwadze, należy wskazać, iż konsekwencje za nieprawidłowe pobieranie i odprowadzanie składek na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ponosi płatnik, czyli pracodawca, który wypłaca pracownikom wynagrodzenie. Dotyczy to zarówno części składek opłacanych przez pracodawcę, jak i tych, które należy potrącić z wynagrodzenia pracownika. To do obowiązku płatnika składek należy potrącenie z wynagrodzenia pracownika stosownej części składki.
Podmiotem zobowiązanym do zapłaty zaległych składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest płatnik tych składek, którym zgodnie z cytowanymi powyżej przepisami jest pracodawca. Wszelkie obowiązki dotyczące obliczania, rozliczania oraz opłacania należnych składek, a także potrącania z dochodów pracowników tych ich części, które są przez nich finansowane, spoczywają bowiem zgodnie z obowiązującymi przepisami jedynie na pracodawcy będącemu płatnikiem składek. Pracownik co prawda podlega ubezpieczeniom, jednakże obowiązujące przepisy nie nakładają na niego żadnych obowiązków w zakresie rozliczania składek odprowadzanych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Powyższe zasady mają także zastosowanie w sytuacji, gdy obowiązek zapłaty składek powstał na mocy decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydanej w wyniku przeprowadzonej kontroli i dotyczy zaległych składem za okres przeszły.
Pracodawca jako płatnik składek jest zatem zobowiązany do dokonania korekty dokumentacji rozliczeniowej oraz uiszczenia brakującej składki. Obowiązujące przepisy w takiej sytuacji nie uprawniają pracodawcy do żądania od pracowników zwrotu tej części składek, która winna być przez pracowników sfinansowana.
W związku z brakiem przepisów regulujących taką sytuację prawną, należy sięgnąć do orzecznictwa Sądu Najwyższego. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego wydaną w sprawie o sygn. akt III PZP 6/13 w dniu 05 grudnia 2013 roku płatnik może domagać się od pracowników zwrotu opłaconej za nich części składek, którą powinni sami sfinansować na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W takim wypadku pracownicy otrzymywali bowiem zawyżoną wypłatę – ich wynagrodzenie nie zostało pomniejszone o stosowną składkę na ubezpieczenie. Stan bezpodstawnego wzbogacenia pojawia się z chwilą zapłaty przez płatnika – pracodawcę – składek w interesie podatnika – pracownika. Jeżeli bezpodstawne wzbogacenie polegało na zaoszczędzeniu określonych wydatków (zapłaty składek), to zobowiązany do zwrotu nie może skutecznie bronić się zarzutem utraty lub zużycia tej korzyści w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Należy jednakże wskazać, iż z uwagi na to, że obowiązek zapłaty przez pracownika na rzecz pracodawcy składki w części obciążającej pracownika nie jest wprost uregulowany w przepisach prawa, ustalenie w zakresie obowiązku tej zapłaty może być każdorazowo przedmiotem rozważań sądu.
