Obowiązek alimentacyjny pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami, został uregulowany w art. 60 i art. 61 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wskazany obowiązek alimentacyjny uzależniony jest od zaistnienia określonych okoliczności, m.in. winy w rozkładzie pożycia małżonków. Na podstawie art. 57 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Sąd w postępowaniu rozwodowym orzeka, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. Na zgodne żądanie małżonków Sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Orzeczenie w zakresie winy zamieszczane jest w sentencji wyroku rozwodowego.
Jakie są możliwe warianty rozwiązania małżeństwa?
Możliwe są następujące warianty rozwiązania małżeństwa:
1. Orzeczenie rozwodu z winy jednego z małżonków;
2. Orzeczenie rozwodu z winy obojga małżonków;
3. Orzeczenie rozwodu bez orzekania o winie.
Kiedy były małżonek może domagać się alimentów?
Na podstawie art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, można wyróżnić następujące sytuacje, w których były małżonek może domagać się alimentów:
1. osobą uprawnioną do alimentów może być wyłącznie małżonek niewinny lub w najlepszym wypadku współwinny;
2. osobą zobowiązaną do alimentacji może być małżonek niewinny, współwinny lub wyłącznie winny.
Nie może żądać roszczeń alimentacyjnych małżonek winny rozkładu pożycia od małżonka, który winy nie ponosi. Wyłączone są zatem żądania zasądzenia alimentów przez małżonka uznanego za wyłącznie winnego od małżonka niewinnego.
Zgodnie z art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego rozwiedzionego małżonka dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Zatem powyższe dotyczy sytuacji, w której oboje małżonkowie zostali uznani za winnych rozkładu pożycia małżeńskiego, a także gdy żadnemu z małżonków nie została przypisana wina (Sąd na zgodne żądanie małżonków zaniechał orzeczenia o winie).
Kiedy zachodzi stan niedostatku?
Stan niedostatku zachodzi wtedy, kiedy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. W ujęciu szerszym w orzecznictwie przyjmuje się również, że stan niedostatku należy rozumieć jako niemożność czynienia wydatków pozwalających na zaspokojenie potrzeb na godziwym poziomie, a nie tylko na poziomie minimum socjalnego, adekwatnym do zindywidualizowanych cech materialnych i niematerialnych określonej osoby.
Czym jest rozszerzony obowiązek alimentacyjny?
W art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mamy do czynienia z tzw. rozszerzonym obowiązkiem alimentacyjnym. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Wskazany przepis ma zastosowanie w przypadku, gdy orzeczenie rozwodu następuje z winy tylko jednego małżonka. Obowiązek alimentacyjny nie zależy zatem od tego, czy małżonek niewinny cierpi niedostatek, wystarczające jest pogorszenie jego sytuacji materialnej wskutek orzeczenia rozwodu. Sąd w toku postępowania, powinien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało nadal prawidłowo. Przesłanka istotnego pogorszenia sytuacji materialnej to natomiast wynikająca bezpośrednio z rozwodu negatywna
i odczuwalna zmiana, która może polegać na zmniejszeniu środków, którymi dysponuje małżonek niewinny lub na zwiększeniu jego usprawiedliwionych potrzeb, przy czym pogorszenie sytuacji nie musi oznaczać od razu stanu niedostatku.
Jak zostało wskazane w Uchwale Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Administracyjna SN z dnia 16 grudnia 1987 roku (sygn. akt III CZP 91/86 LEX) pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można jednoznacznie zdefiniować, ponieważ nie ma jednego stałego kryterium odniesienia. Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje. Nie jest możliwe ustalenie katalogu usprawiedliwionych potrzeb podlegających zaspokojeniu w ramach obowiązku alimentacyjnego i odróżnienie ich od tych, które jako przejaw zbytku lub z innych przyczyn nie powinny być uwzględnione. W każdym razie zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczać będą poszczególne sytuacje uprawnionego i zobowiązanego, konkretne warunki społeczno-ekonomiczne oraz cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego. Dopiero na tym tle będzie można określić potrzeby życiowe – materialne i intelektualne uprawnionego.
Co istotne, art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie nakazuje orzeczenia alimentów obligatoryjnie w każdym wypadku, nawet gdy spełnione są ogólne przesłanki. Oddalenie żądania może nastąpić, jeżeli przemawiają za tym konkretne, bardzo ważne powody, szczególnie gdy dochodzi do rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów. W tym zakresie oceny dokonuje Sąd rozpoznający sprawę, z uwzględnieniem zasad słuszności.
Co uzasadnia zasądzenie alimentów?
Okolicznościami uzasadniającymi zasądzenie alimentów mogą być m.in.:
- długotrwałość pożycia małżeńskiego,
- osobiste starania niewinnego małżonka w wychowanie dzieci,
- wkład pracy w prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego,
- wiek,
- stan zdrowia,
- okoliczności powodujące brak realnej możliwości wyrównania negatywnych skutków rozwodu własnymi siłami przez małżonka niewinnego.
Przyczyną natomiast nieuwzględnienia wskazanego żądania może być np. bezkompromisowe zachowanie małżonka niewinnego, mające na celu życie na koszt małżonka wyłącznie winnego poprzez niepodejmowanie pracy, pomimo posiadania ku temu stosownych warunków.
(Adw. Urszula Klisiewicz – Makuła)
