W pierwszej kolejności wskazania wymagają, że w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, majątek małżonków jest objęty wspólnością łączną, która ma charakter bezudziałowy. Po ustaniu wspólności natomiast dochodzi do przekształcenia wspólności łącznej we wspólność ułamkową. Najczęściej do ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, dochodzi z chwilą rozwodu.
Przepisy dotyczące majątku wspólnego
Do majątku wspólnego, po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, należy zaliczyć przepisy zawarte w art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie ze wskazanym przepisem małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. W związku z tym wprowadzona została zasada równości udziałów majątków w majątku wspólnym. Powyższe ma również uzasadnienie w zasadzie równości praw i obowiązków, wyrażoną m.in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Powyższa zasada nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Zgodnie z art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Należy podkreślić, że określenie nierównych udziałów w majątku wspólnym ma charakter wyjątkowy.
Jakie są powody odejścia od równości udziałów majątku?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wskazuje wprost katalogu ważnych powodów, które uzasadniałyby odejście od równości udziałów majątku. Takie okoliczności zostały wypracowane przez Sądy w wydanych dotychczas orzeczeniach. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 roku (sygn. akt II CSK 259/12, LEX), „Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli.”
Mogą to być zatem następujące sytuacje:
- jeden z małżonków w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powiększania majątku wspólnego stosownie do swych sił i możliwości zarobkowych;
- jeden z małżonków trwoni majątek wspólny;
- jeden z małżonków przeznacza majątek wspólny na uzależnienie np. zakup alkoholu, zakupy, hazard.
- jeden z małżonków przeznacza majątek wspólny na wysoko ryzykowne operacje finansowe.
Co ważne, Sąd przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Zatem przy ustalaniu udziałów znaczenie ma nie tylko działanie małżonków mające na celu powiększenie majątku, ale również całokształt ich starań w związku z założoną rodziną. Ocena Sądu nie skupia się bowiem wyłącznie na czystych obliczeniach matematycznych w zakresie uzyskiwanych dochodów, ale również staraniach małżonków na rzecz rodziny.
Udziały w majątku wspólnym – ocena sądu
Należy zaznaczyć, że zazwyczaj kwestionowanie zasady równych udziałów w majątku wspólnym dochodzone jest w toku postępowania o podział majątku. Orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza natomiast możliwość wytoczenia powództwa o ustalenie udziałów w majątku wspólnym, w trybie odrębnego powództwa. Co istotne, po dokonaniu podziału majątku wspólnego małżonków, nie można już żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, bowiem przestał istnieć już majątek wspólny.
Ponadto zgodnie z art. 501 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej. Przepis ten nie wyłącza zastosowania art. 43 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W związku z powyższym, w obowiązującym stanie prawnym, ustawodawca umożliwił odejście od zasady równości udziałów w intercyzie. Każdy z małżonków może również w tym przypadku powoływać się na okoliczności wskazane w art. 43 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
(Adw. Urszula Klisiewicz – Makuła)
